معرفی زنان شاهنامه : گلشهر / سمیه ارشادی

پژوهش و نگارش: سمیه ارشادی

گلشهر،^۱ همسر پیران ویسه و مادر جریره، بهترین نمونه یک زن یکدل و همراه در زندگی زناشویی است که حس آرامش و قدرتمندی را در همسرش ایجاد می­کند. اینکه می­گویند «پشت سر هر مرد موفقی، زنی وجود دارد» به بهترین شکل، و به روشنی در مورد گلشهرِ شاهنامه قابل درک و دریافت است. گلشهر زنی است توانا در عرصه مدیریتی که در امور مربوط به زندگی زناشویی و چه اموری که برعهده­اش گذاشته می­شود به بهترین شکل ممکن نقش­آفرینی می­کند و با حضور مثبت و درایتمندی­­های خود، مسائل پیش­رو را به خوبی مدیریت می­کند. مهارت­های گلشهر براساس اشارات شاهنامه در سه شکل کلی قابل بررسی­اند؛ نخست: مهارت­های همسرداری، دوم: مهارت­های ارتباطی، و سوم: مهارت­های مدیریتی.

مهارت­های همسرداری

گلشهر از نگاه پیران، همان زنی است که همه مردان آرزویش را دارند. زنی «خورشیدرو» که به شوهرش عشق می­ورزد، به او احترام می­گذارد، همراه و حامی مردش بوده و بسیار بردبار و منطقی است. تمامی این ویژگی­ها به اضافه خردمندی، دوراندیشی و رازداری، پیران را دلبسته این زن کرده و سبب شده پیران به او اعتماد داشته باشد، به راحتی با او مشورت و همفکری کند و امور مهم را برعهده او بسپارد؛ به­خصوص که گلشهر هم صبورانه و درایتمندانه، مطیع اوامر شوهرش است. اطاعت­پذیری گلشهر از پیران، علاوه بر آنکه از عشق به همسری ناشی می­شود که بسیار او را قبول دارد و برایش احترام قائل است، به ساختار شخصیتی خود این زن هم بر می­گردد. در بررسی رفتارهای گلشهر، به هیچ عنوان گمان نمی­شود که او به جهت اطاعت­ورزی­های بی­چون­ و­ چرا از شوهر، یک زنِ مظلوم، در بند، و گرفتار یک زندگی مردسالارانه است؛ بلکه او کاملاً همگام و هم­ردیف با مردش است؛ چه در اندیشه، و چه در کردار.

از طرفی، اهمیت و تأثیرگذاری گلشهر در زندگی پیران به روشنی نشان­دهنده اهمیت وجود این زن در زندگی مَردش است؛ آن­چنانکه شاید بتوان گفت بخشی از اعتمادبنفس و قدرتی که در وجود پیران دیده می­شود ناشی از حس امنیت و آرامش خاطری است که این زن با رفتارها و همراهی­هایش به او انتقال داده است. گردآمدن همه این خصوصیات در گلشهر است که او را در جایگاه بانوی اول خانه، زنی قابل ستایش و آگاه و خردمند ساخته است:

                                                                              (جلد یکم، پادشاهی کیکاوس، ۳۶۲: ۱۵۲۰_– ۱۵۲۱)

اهمیت جایگاه و منزلت گلشهر در میان سایر بانوان شبستانِ پیران، چُنان است که حتی آوازه آن به گوش ایرانیان هم رسیده؛ همچنان­که گیو، ضمن پیمان گرفتن خود از پیران، بر نقش و تأثیر بسیار عمیق این زن در زندگی پیران چنین تأکید می­کند:

                                                                                                            (همان، ۴۳۵: ۳۲۵_– ۳۲۶)

نکته جالب توجه در زندگی این زن و شوهر آن است که آنان به راحتی احساسات درونی خود را برای هم بازگو نموده و روابط و تعاملات عاطفی و هیجانی خوبی با یکدیگر دارند؛ برای نمونه، پیران پس از بازگشت از سیاوش­گرد، بلافاصله به شبستان، نزد گلشهر رفته و هیجانات خود را بیرون می­ریزد که نشان از دلبستگی عاطفی پیران به گلشهر و همچنین راحتی او با این زن دارد:

                                                                                   (همان، ۳۷۰: ۱۷۱۵_– ۱۷۱۶ و ۱۷۱۸)

همین­طور گلشهر هم هنگامی که شادمانه از نزد فرنگیس بازمی­گردد، مژده به دنیا آمدن کیخسرو را با توصیفاتی وصف­ناپذیر برای همسرش چنین بازگو می­کند:

                                                                                                        (همان، ۳۹۶: ۲۳۸۰_– ۲۳۸۲)

با این اوصاف، گلشهر و پیران را می­توان موفق­ترین زوج شاهنامه به شمار آورد که زندگی مشترک آنان در گرو عشق، همدلی، همفکری و احترام متقابل است. این زن و شوهر درواقع نقشی مکمل یکدیگر را در روند داستان ایفا می­کنند. زوجی که نقاط مشترک زیادی با هم دارند. هر دوی آنان خردمند و نیک­کردارند. هر دو از حس انسان­دوستی بسیاری برخوردارند و شخصیتی معقول، منطقی و کاردان دارند. نقش این دو چنان به هم وابسته است که بعد از مرگ پیران، دیگر هیچ اشاره­ای به گلشهر هم دیده نمی­شود و از عاقبت او در شاهنامه خبری نیست؛ گویی که جان آن­ها به یکدیگر وابسته است و بدون حضور یکی از آن­ها وجود دیگری نیز معنا نخواهد داشت. این درحالی است که برای نمونه کفۀ ترازوی زندگی زناشویی مهراب و سیندخت این­گونه برابر نیست و این سیندختِ خردمند است که با درایتمندی بسیار خود، سُکان زندگی­ مشترکشان را به دست گرفته است.

مهارت­های ارتباطی

گلشهر زنی بسیار مهربان، خوش­زبان، خوش­برخورد و با روابط اجتماعی بالاست. از صحنه همراه نمودن خواهرانش با خود برای بردن هدایا به نزد فرنگیس گرفته، تا نوع برخورد و طرز بیان او پس از رسیدن به نزد فرنگیس و همچنین دلسوزی­ها و مراقبت­هایش از این دختر که همگی نشان از توانِ ارتباطیِ بسیار قوی در این زن دارند.

مهارت­های مدیریتی

افزون بر موارد یادشده، گلشهر در اموری هم که به او واگذار می­شود بسیار مدیر، بادرایت و دوراندیش است. کلید پارچه­خانه و گنج­خانه پیران دست اوست و حتی در میزان استفاده از دارایی­های شوهرش هم آزاد است:

                                                                                                      (همان، ۳۶۳: ۱۵۳۲_– ۱۵۳۳)

هنگامی هم که به خواست پیران، هدایایی برای فرنگیس می­برد تا مقدمات جشن عروسی را برپا کند، آنچه را که برعهده او واگذار شده با خوش­زبانی و درایتی تمام پیش می­برد:

                                                                                                               (همان: ۱۵۳۳_– ۱۵۳۵)

اما مهم­ترین نقش و اثرگذاری این زن زمانی است که پیران با وساطت خویش، جان فرنگیس باردار را نجات داده و او را به خُتن آورده و به گلشهر می­سپارد تا همچون مادری دلسوز، مراقب او باشد:

                                                                                                    (همان: ۳۹۶: ۲۳۶۶_– ۲۳۶۷)

در صحنه بعدی داستان هم که پیران سیاوش را در خواب می­بیند و از واقعه زادن کیخسرو آگاهی می­یابد؛ گلشهر را بیدار می­کند تا خردمندانه به دیدار فرنگیس رود:

                                                                                                                   (همان: ۲۳۷۵)

پی­نوشت:

1. یدالله منصوری در مقاله «ریشه­­شناسی نام زنان در شاهنامه فردوسی» که در نشریه ایران­نامگ، سال چهارم، شماره ۳_–۴، پاییز ۱۳۹۸ چاپ شده، گلشهر را «دارنده سرزمین گل­ها» معنی کرده است.
2. یادآوری این نکته ضروری است که براساس ابیات الحاقی، حضور گلشهر برای نخستین­بار در جریان ازدواج دخترش جریره با سیاوش است که از طرف شوهر، مأمور می­شود تا دخترشان را آراسته و به نزد سیاوش ببرد:

                                                                       (شاهنامه نشر دائره­المعارف، دفتر یکم، پاورقی ص ۲۹۷)

منابع:

1. فردوسی، (۱۳۸۶)، «شاهنامه»، به تصحیح جلال خالقی مطلق، ج دوم، تهران: مرکز دائره­المعارف بزرگ اسلامی.
2. فردوسی، (۱۳۹۸)، «شاهنامه»، به تصحیح جلال خالقی مطلق، ج اول، چ چهارم، تهران: انتشارات سخن.