رضا ازی محمدی: هدف من از این کار در واقع جلب توجه مردم به شاهنامه بوده است

باشگاه شاهنامه پژوهان _ گفتگو : در همه دنیا موزه‌های گوناگونی با موضوعات و مفاهیم مختلفی فعالیت می‌کنند، ایران نیز ظرفیت‌های فرهنگی مختلفی دارد و ما همیشه با خود می‌گفتیم در کشورمان جای موزه‌هایی چون موزه فردوسی، موزه حافظ و حتی بالاتر از آن جای موزه‌ای از آثار باشکوه آن‌ها که هر کدامشان به تنهایی می‌تواند یک موزه باشد، خالی است.

به گزارش ایمنا، اگر یک موزه شاهنامه داشتیم چقدر خوب می‌شد؛ شاهنامه‌ یکی از بزرگ‌ترین سروده‌های حماسیِ جهان که نتیجه حداقل ۳۰ سال کار پیوسته شاعر نامداری ایرانی است، واقعا موزه جالبی خواهد بود. سال‌ها در این اندیشه بودیم تا متوجه شدیم انسان باذوقی در گوشه‌ای از ایران؛ در قزوین، این فکر را عملی کرده است. با جستجویی نام او را پیدا می‌کنیم: رضا ازی‌محمدی. او متولد سال ۱۳۴۵ در تهران است، اما به گفته خودش ریشه‌هایی در قزوین دارد و اصالتاً قزوینی است.

“رضا ازی‌محمدی” حدود هفت ماه در آکادمی مجسمه‌سازی باکو به تحصیل و کسب هنر پرداخته و مدتی است با ساختن مجسمه‌های خود در راه معرفی شاهنامه قدم گذاشته است. او مدیر “موزه آثارسفالین استاد رضا ازی‌محمدی” است، اما باید بگوییم که به دلیل مضامین آثار به نمایش‌درآمده در آن موزه، بیشتر با عنوان “موزه شاهنامه، اسطوره‌ها و مردم‌شناسی” شناخته می‌شود. از او می‌خواهیم تا ما را با موزه‌اش آشنا کند و او با روی باز از پیشنهاد ما استقبال می‌کند.

آنچه می‌خوانید حاصل گفت‌وگوی خبرنگار ایمنا، با رضا ازی‌محمدی، مدیر موزه آثار سفالین استاد رضا ازی‌محمدی است.

فعالیت‌های فرهنگی خودتان را از چه زمانی شروع کردید؟

از سال ۱۳۶۹ تاکنون در رشته مجسمه‌سازی فعالیت می کنم و حدود سه یا چهار سال است که بخشی از آثارم را برای رشد سواد بصری مردم و معرفی فرهنگ ایرانی به نمایش عموم گذاشته‌ام.

چه شد که به فکر ایجاد موزه شاهنامه افتادید؟

امروزه با وجود فعالیت انجمن‌ها و بنیادهای فرهنگی برای ترویج شاهنامه، همچنان این میراث عظیم فرهنگی، آن‌گونه که باید و شاید در زندگی روزمره مردم جای نگرفته است. هدف من از این کار در واقع جلب توجه مردم به شاهنامه بوده است. برای همین بخشی از آثار موجود در این موزه به داستان‌های شاهنامه و شخصیت‌های اسطوره‌ای که در دل تاریخ ایران جای دارند، اختصاص یافته است.

افراد بسیاری به این مکان می‌آیند و متأسفانه این موضوع را مطرح می کنند که بسیاری از این شخصیت‌ها را نمی‌شناسند و یا داستان‌ها را تاکنون نه شنیدند و نه خوانده‌اند، اما پس از بازدید از ما سراغ کتاب‌های کمکی و شاهنامه‌های معتبر را برای مطالعه بیشتر می‌گیرند و این مسئله برای من بسیار خوشایند است. در این موزه علاوه بر شاهنامه، مشاهیر و بخش‌هایی از جلوه‌های مردم‌شناسی ایرانی نیز در آثار من انعکاس یافته است.

موزه چه زمانی افتتاح شد؟

این موزه از سال ۱۳۹۴ افتتاح شده است و تاکنون با وجود فراز و نشیب‌های بسیار سعی کرده‌ام که شرایط بازدید را برای همگان برقرار کنم.

مکان موزه چه جایی است؟

این موزه در سرای تاریخی سعدالسلطنه، سرای نگارالسلطنه واقع شده است. مکان فعلی موزه توسط سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری قزوین در اختیار من گذاشته شده است، اما تملک بنا با سازمان میراث فرهنگی است.

موزه به صورت کلی شامل چه فضاهایی است؟

موزه ما از نظر فضایی و معماری تقسیم‌بندی خاصی ندارد، اما آثار از نظر نوع کار به دو گروه مجسمه و تابلوهای نقش برجسته تقسیم می‌شوند، که مجسمه‌ها همگی در ویترین‌ها و تابلوها روی دیوارهای موزه قرار گرفته‌اند. بخش اصلی مجسمه‌ها و تقریباً تمام تابلوهای نقش‌برجسته(به جز چهار مورد) در ارتباط مستقیم با داستان‌های شاهنامه و شخصیت‌های اسطوره‌ای هستند.

این مجموعه را به چه نحوی کنار هم آوردید؟

مجموعه حاضر، بخشی از آثار خلق شدۀ من در طی ۲۷ سال فعالیت هنری است. بسیاری از آثارم در خارج از ایران( در موزه جنگ ترکیه، جمهوری‌آذربایجان و دبی) و یا به عنوان نماد‌های شهری در تهران و قزوین قرار گرفته و بخشی دیگر از آثارم نیز به فروش رفته است. آثار فعلی که در این موزه نگهداری می‌شوند تقریباً شامل آثاری است که از اوایل دهه ۸۰ تاکنون ساخته‌ام و سعی من بر آن است که هر ساله تعدادی اثر جدید نیز به آثار موزه اضافه کنم.

نحوه معرفی آثار در موزه شما چگونه است؟

علاوه بر استفاده از برچسب معرفی(همچون سایر موزه‌ها)، راهنمایان موزه نقش محوری در توضیح و آشنایی مخاطبین با آثار دارند. چنانچه سوالی برای بازدیدکنندگان پیش آید، راهنمایان توضیحات را به صورت حضوری به بازدیدکنندگان ارائه می‌کنند. راهنمایان این موزه تسلط قابل قبولی بر داستان‌های شاهنامه و مباحث تاریخی و مردم‌شناسی دارند تا بتوانند به خوبی مطالب مورد نیاز را به بازدیدکننده انتقال دهند و راویان خوبی برای داستان‌های موزه باشند.

علاوه بر این، بروشورهایی حاوی اطلاعات مختصر نیز در دسترس بازدیدکنندگان قرار می‌گیرد. هم‌چنین سعی کرد‌ایم بلیت موزه نیز بیانگر هویت خاص آن باشد و از تصویر تابلوهای شاهنامه‌ای روی بلیت‌ها بهره برده‌ایم و توضیحات مختصری همراه با شماره تماس، آدرس موزه، آدرس سایت و شبکه‌های مجازی موزه در بلیت‌ها قید شده است تا بازدیدکنندگان پس از خروج از موزه همچنان با ما در ارتباط باشند و در جریان امور فرهنگی موزه قرار گیرند.

آیا در ابتدای کار اهالی بومی محل از موزه استقبال کردند؟ هم اکنون نحوه تعامل آن‌ها با شما چگونه است؟

بله در ابتدای گشایش موزه، استقبال نسبتاً خوبی را شاهد بودیم. البته هنوز هم بسیاری از همشهریان قزوینی از وجود این موزه بی‌اطلاع هستند. از آن‌جایی که این موزه به صورت خصوصی اداره می‌شود و هزینه‌هایی همچون چاپ بروشور، بلیت و راهنما بر عهده خود ما است، متأسفانه بودجه آن‌چنانی برای تبلیغات نداریم و همین امر باعث شده این موزه آن‌گونه که شایسته آن است شناخته و معرفی نشود.

توصیف خودتان از موزه شاهنامه چیست؟

من در این موزه سعی کرده‌ام تا اسطوره‌ها و داستان‌های شاهنامه را به تصویر بکشم و مجسم کنم، همان کاری که ملت خردمند بسیار پیش‌تر از ما این کار را انجام داده‌اند. این موزه چراغی برای بچه‌های ما است تا بدانند و ببینند که این سرزمین چه شخصیت‌ها و نوزایی‌هایی با این افراد داشته است.

بیشترین استقبال مخاطبان مربوط به کدام بخش از موزه است؟

تقریباً تمام آثار برای مخاطبان از قشرهای مختلف جذاب بوده است، اما آثار مربوط به شاهنامه و تاریخ باستانی ایران، بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد.

برای خود شما کدام بخش از موزه جذاب تر است؟

بخش چوگان، چرا که این ورزش کهن یادگار اجدادی ما است و درباره ارزش و غنای این ورزش می‌توان کتاب‌ها نوشت.

از برنامه‌های جنبی یا خاصی که تاکنون داشتید بگویید.

تاکنون برنامه‌های بسیاری با موضوعات مختلف ویژه کودکان و بزرگسالان در این موزه اجرا شده است. به جرأت می‌توان گفت این موزه یکی از فعال‌ترین و تعاملی‌ترین موزه‌های استان قزوین به شمار می‌رود چراکه ما سعی می‌کنیم با اجرای برنامه‌های فرهنگی مردم را به موزه دعوت کنیم و این تفکر را که موزه مکانی برای تماشای اشیا در سکوت است، تغییر دهیم.

برنامه‌هایی همچون قصه‌گویی همراه با کار هنری و بازی برای کودکان، شاهنامه‌خوانی برای بزرگسالان و از این قبیل فعالیت‌ها را تاکنون در موزه اجرا کرده‌ایم. گاهی نیز میزبان گروه‌های دانش‌آموزی در رشته‌های نقاشی و یا حجم‌سازی بوده‌ایم و در تلاش هستیم تا گستره فعالیت‌های فرهنگی مکمل موزه را افزایش دهیم.

این موزه نشان خاصی دارد؟ (مثل چیزی که گردشگران با خود به یادگار ببرند؟)

بله. ماکت آثار اصلی، تولید شده و در موزه برای فروش در اختیار بازدیدکنندگان قرار می‌گیرد. علاوه بر ماکت، پکیج‌هایی حاوی کارت پستال‌هایی با تصاویر آثار موزه نیز برای فروش موجود است.

کودکان در این موزه چه جایگاهی دارند؟

به طور متوسط ماهانه یک یا دو برنامه ویژه کودک در موزه اجرا می‌شود. برنامه های ویژه کودکان شامل قصه‌گویی از داستان‌های شاهنامه و یا داستان‌های مرتبط با آثار موزه است و پس از قصه‌گویی، از کودکان خواسته می‌شود تا کارهای هنری و عملی مرتبط با قصه بیان‌شده را انجام و گاهی یک بازی محلی هم انجام می‌دهند.

تاکنون دو بار(سال گذشته و امسال) برنامه‌ای ویژه جشن تیرگان در موزه برای کودکان اجرا شده است، که طی این برنامه کودکان با چراییِ تیرگان آشنا شده‌اند، به قصه آرش گوش داده‌اند و فعالیت‌هایی از قبیل ساخت دستبند تیر و باد(دستبند ویژه تیرگان) و یا ساخت مجسمه‌های گلین را انجام داده‌اند.

قصه‌های دیگری نیز از شاهنامه همچون هفت‌خوان رستم، سهراب و گردآفرید، سیاوش، زال و سیمرغ و جمشید شاه نیز با فعالیت‌های عملی مرتبط انجام شده است. علاوه بر این در مناسبت‌های مختلفی همچون هفته کودک و هفته بلندخوانی با اجرای برنامه‌های خاص که در ارتباط با آثار موجود در موزه است، میزبان کودکان بوده و هستیم.

در حال حاضر نیز فراخوانی با عنوان نقاشی کودک و شاهنامه داریم که تمام کودکان در رده سنی زیر ۱۲ سال می‌توانند در این فراخوان شرکت و نقاشی‌های خود را با موضوع شاهنامه برای ما ارسال کنند. آثار در موزه به نمایش گذاشته و به تمام شرکت‌کنندگان نیز لوح یادبود اهدا خواهد شد. تمام این فعالیت‌های توسط راهنمایان موزه و بدون هیچ حمایت دولتی انجام میشود.

آیا برای معلولان (اعم از جسمی- حرکتی، ناشنوایان، نابینایان و ذهنی) نیز ویژه برنامه ای دارید؟

در میان بازدیدکنندگان، گاهی اوقات نابینایان عزیز هم حضور دارند و ما برای درک بیشتر این عزیزان از آثار از ماکت‌ها کمک می‌گیریم. راهنمایان موزه با کمک ماکت‌ها، از بازدیدکننده می‌خواهند که ماکت را به خوبی لمس کند و داستان اثر را برایشان نقل می‌کنند.

بازدیدکنندگان ناشنوا هم به دلیل وجود توضیحات نوشتاری مختصر در کنار آثار تقریباً ارتباط خوبی برقرار می‌کنند، اما معلولان جسمی- حرکتی عزیزی که قصد بازدید از موزه ما را دارند، معمولاً به دشواری می‌توانند از موزه بازدید کنند به‌خصوص اگر از ویلچر استفاده کنند چرا که بخشی از موزه دارای پله و فاقد رمپ ویژه است. البته ما به سازمان مرتبط که بنا زیر نظر آن سازمان اداره می‌شود، این مسئله را متذکر شده و درخواست داده‌ایم. امیدواریم که در آینده نزدیک این مسئله نیز رفع شده و ما پذیرای این بزرگواران نیز باشیم.

چه برنامه‌هایی برای تقویت موزه دارید؟

تلاش می‌کنیم که برنامه‌های مختلفی در ارتباط با تمام آثار موزه داشته باشیم که بتوانیم نظر تمام اقشار جامعه را به موزه، بازدید و آشنایی بیشتر با گوشه‌های کمتر شناخته‌شده فرهنگمان جلب کنیم، به طور مثال رایزنی‌هایی با برخی مراکز و اشخاص فرهنگی انجام داده‌ایم که به امید خدا و با همکاری این عزیزان در نیمه دوم سال شاهد برنامه‌های متفاوت‌تری خواهیم بود.

و سخن آخر

این موزه دارای پتانسیل‌های بسیاری برای انجام امور فرهنگی و هنری است، اما متأسفانه به دلیل مسایل مالی قادر نیستیم آن‌چنان که باید و شاید به ارایه خدمات فرهنگی بپردازیم. امیدواریم مسئولان شهری قزوین، توجه بیشتری به این موزه مبذول دارند تا بتوانیم آن‌چنان که شایسته فرهنگ غنی ایرانی است به معرفی آن بپردازیم و میراث‌داران خوبی برای کتاب ارزشمند شاهنامه و فرهنگی باشیم که حکیم فردوسی تلاش داشته تا آن را اشاعه دهد.

گفتگوی ما با رضا ازی‌محمدی به پایان می‌رسد. امیدوار می‌شویم و آروز می‌کنیم تا مشاهیر و آثار فاخر فرهنگی و هنری دیگر ایران نیز دست‌مایه ایجاد موزه‌ها، مراکز فرهنگی و رویدادها شوند تا به قول “رضا ازی‌محمدی” چراغی برای فرزندانمان روشن کرده باشیم.

گفت‌وگو از: سمانه آقائی آبچوئیه، خبرنگار سرویس فرهنگ و هنر ایمنا