جلال خالقی مطلق در گفتگو با «کرمان امروز»: پژوهش درباره شاهنامه را تا پایان عمر ادامه می دهم

باشگاه شاهنامه پژوهان _گفتگو (ناصر فرهادی): برگزاری همایش سالانه بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی و تشکیل کارگاه فراتخصصی شاهنامه با عناوین: آئین و زندگی فردوسی، زنان در شاهنامه، خرد در شاهنامه و حماسه در شاهنامه به مدت چهار روز از شانزدهم تا نوزدهم اردیبهشت با حضورشاهنامه پژوهان و اساتید دانشگاه های ایران در سالن شورای جهاد دانشگاهی دانشگاه فردوسی مشهد از جمله استاد دکتر جلال خالقی مطلق و استاد قدمعلی سرامی و …. فرصتی دست داد تا با ادیب محترم و شاهنامه پژوه بزرگ دکتر خالقی مصاحبه ای داشته باشیم.
با دکتر خالقی حدود پانزده سال است آشنایی دارم از بدو تاسیس بنیاد فردوسی که با همت زنده یاد دکتر محمدحسین توسی وند به ایران آمده بود. این بزرگ مرد در تمام کنگره ها و بزرگداشت های فردوسی حضور داشته و دارند. زمان را غنیمت دانسته و خدمت استاد رسیدم ایشان هم با لطفی که به من دارند در گفتگویی کوتاه شرکت کردند که باعث افتخار و سپاسگزاری است. دکتر جلال خالقی مطلق از نظر ادبی و پژوهشی برای همگان چه در ایران و چه در جهان چهره ای شناخته شده و محبوب می باشند. بنابراین ضمن اینکه از فعالیت های ایشان در ایران و آلمان و از دست آوردهایشان می پرسم کمی خودمانی تر از زندگی خصوصیشان سوال می کنم. استاد با وجودی که بسیار گرفتار بودند و برای رفتن به فرودگاه و بازگشت به آلمان عجله داشتند اما با این وجود با من به صحبت نشستند که ماحصل آن متنی است که در ادامه می آید. درضمن این ادیب فرزانه سمت ریاست هیأت امنای بنیاد فردوسی را در ایران و اروپا نیز دارند و تنها مشوق من در تاسیس و برگزاری و حتی نوشتن مقالات برای شناخت شاهنامه در روزنامه کرمان امروز بودند وهستند و شاید اگر حمایت و پیشنهاد این بزرگوار نبود من به این کار دست نمی یازیدم. به هر صورت در خدمت استاد خالقی هستم و اولین سوال را مطرح می کنم.

 
استاد خالقی ضمن سلام و تشکر و خوش آمدگویی به شما و شرکت در همایش بنیاد فردوسی خواهش می کنم از خودتان و از چگونگی و زمان شروع پژوهش و تحقیق در مورد فردوسی و شاهنامه و علت گرایش به این مسأله بگویید:

 
با عرض سلام خدمت خوانندگان. من شاهنامه خواندن را مانند همه ایرانیان از خانه و مدرسه آغاز کردم ولی به طور علمی آن را از دانشگاه و در کشور آلمان بعد از اینکه در رشته ژومانستیک با حماسه های دیگر کشورها آشنا شدم،آموختم. سعی کردم به سراغ شاهنامه بروم و کار علمی را از این زمان با توجه به علایق زیادی که به شاهنامه -که یک اثر ملی ماست و همه ما از کودکی با او آشنا هستیم ودیگر اینکه ارزش واقعی شاهنامه به عنوان داستانهای ایران و آئین و رسوم ملی ماست – دارم ادامه تحقیقات خود را بر روی شاهنامه متمرکز کنم.

 
در چه زمانی و چگونه با شادروان دکتر توسی وند بنیان گذار بنیاد فردوسی آشنا شدید و این آشنایی در کجا و چگونه بود کمی درباره ایشان بگویید؟

 
دکتر محمدحسین توسی وند یکی از دوستان من بود که در برلین زندگی می کرد و گاهی به دیدن من می آمد و در کافه ای قهوه ای می خوردیم و گفتگویی داشتیم. او از پزشکان بی مرز بود و برای درمان بیماران در همه جای دنیا خدمت می کرد و چون زادگاهش پاژ باستانی زادگاه فردوسی بود علاقه زیادی به شاهنامه و فردوسی داشت. روزی از من خواست که در تاسیس بنیاد فردوسی با او همکاری کنم و من با توجه به علاقه ای که به او داشتم با همه ی گرفتاریهایی که در کارهای تحقیقی بود و بسیار مشغولم کرده بود فقط می توانستم در کنگره هایی که خود شما هم حضور داشتید شرکت کنم. شما می دانید که دکتر طوسی وند بیماری قلبی داشت در آخرین روزهای زندگی خودش به دوستان گفته بود اگر دکتر خالقی ریاست هیات امنای بنیاد را به عهده بگیرد من با خیال راحت از دنیا خواهم رفت. این مطلب مرا سخت ناراحت کرد و قبول مسئولیت کردم و چون خانم خاکپور که بسیار به دکتر علاقه داشت کارهای مدیریتی بنیاد را در مشهد به عهده داشت من خیالم از بابت بنیاد راحت بود.

 
استاد خالقی زمانی که از طرف دکتر توسی وند برای همکاری در هیات امنای بنیاد دعوت شدید با توجه به اینکه در خارج از ایران زندگی می کردید دلیل قبول این مسئولیت چه بود؟

 
در واقع دوستی با دکتر توسی وند چون گفتم تصحیح شاهنامه را در دست داشتم و نمی توانم زیاد تاثیرگذار باشم ولی اصرار ایشان باعث قبول این مسئولیت شد.

 
چه آثاری در رابطه با شاهنامه دارید. اگر چه این مورد را در اکثر مطبوعات اعلام کردید و همگان می دانند و هر کس دستی بر ادبیات و شاهنامه دارد از فعالیتها و زحمات شما اطلاع دارد ولی پاسخ این سوال را برای اطلاع عموم بفرمایید.

 
برای عموم آنچه که شاید باعث استفاده باشد تصحیح شاهنامه است که در دو مرحله انجام شده؛ یکی مرحله ای که پس از بررسی بیش از پنجاه شاهنامه متن انتقادی آن ها را انجام دادم و براساس پانزده نسخه و ترجمه عربی بنداری در هشت دفتر و با چهار دفتر یادداشتی آن را انجام دادم و توسط انتشارات مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی منتشر شده ولی قبل از آن در آمریکا با همت استاد یارشاطر به صورت دفتر به دفتر به عنوان میراث ایران منتشر گردید و بعد از پایان کار چون می باید در دسترس ایرانیان نیز قرار گیرد بنیاد دایره المعارف بزرگ اسلامی توسط جناب آقای سید کاظم بجنوردی این مورد را به عهده گرفتند و این مجموعه شش بار تجدید چاپ گردیده و بعد هم یک تصحیح دیگری انجام دادم براساس آن چیزی که خودم و دیگران به آن رسیده بودیم این پیدایش دومی بود که در مجله سخن منتشر شد. یکبار در دو جلد به قطع رحلی بزرگ و در چهار جلد کوچک و این چاپ دوم شده که یک واژه نامه و یک بیت یاب نیز ضمیمه دارد.

 
شاهنامه چهارجلدی شما در حال حاضر توسط استاد سلاجقه در کرمان تدریس می شود و مورد استفاده است آیا در مورد آن توضیح دارید؟

 
چهار جلدی که دوستان در کرمان تدریس می کنند چاپ دومش یک اصلاحات مختصری دارد که البته زیاد نیست ولی اگر کامل ترش را بخواهند می توانند از آن استفاده کنند ضمنا ضمیمه ای دارد که آن هم چاپ شد که در سوال قبل عرض کردم دو جلد واژه نامه دارد و یک جلد بیت یاب منتهی اصلاحات زیاد نیست و مهم هم نیست.

 
آقای دکتر در سال نود و چهار برای شرکت در اولین کنگره بین المللی بزرگداشت حکیم توس به شهر کرمان تشریف آوردید. به یاد دارم در همین یکی دو روزی را که شما در کرمان بودید آب و هوای کرمان بی نظیر بود و شما از کرمان تعریفی داشتید که باعث خوشحالی کرمانیها شد. فرمودید کرمان بهشت دوم زمین است بفرمایید شهر کرمان و مردم آن را چگونه دیده اید؟

 
بله حق دارید .. به من گفته بودند کرمان شهر بسیار گرمی هست ولی وقتی من آمدم هوا بسیار مناسب بود و من خوشحال شدم ولی آنچه مرا بیشتر جذب کرد میهمان دوستی و محبت اهالی کرمان بود که به دل من نشست ولی گویا هوا آنطور خوب نبود ولی هوای مهربانیهای مردم کرمان بسیار خوب بود و باعث شده بود که من هوا را خوب ببینم.

 
استاد بنیاد فردوسی شاخه کرمان در سال ۱۳۹۶ دومین کنگره و بزرگداشت بین المللی را برای حکیم توس برگزار کرد. جای شما خالی بود و دوستان فرهیخته کرمانی مدام سراغ شما را می گرفتند بفرمایید اگر کنگره دیگری باشد و از شما دعوت نمایند با توجه به اینکه مردم کرمان شما را گرامی می دارند این دعوت را قبول خواهید کرد. اگر چه می دانم مسافرت از آلمان کاری دشوار است.

 
از لطف شما ممنونم غیر از اینکه مسافرت برای من کاری آسان نیست سن من الان از هشتاد عبور کرده است ولی اگر خدا خواست و بخت با من یار بود شاید دوباره مزاحم دوستان میهمان نواز کرمان شدم.

 
-استاد سوالی خصوصی دارم، اجازه می فرمایید؟

 
-بفرمایید!

 
آیا همسر شما علاقه ای به فعالیت های شما دارند و از این همه تلاش شما خسته نشده اند و یا اعتراضی ندارند؟

 
نخیر بسیار علاقه مند هستند. گرچه خودشان اهل خواندن شاهنامه و این جور مسایل نیستند ولی وسایل رفاه و آسایش مرا به طور کامل فراهم می کنند. البته کارهای تحقیق همانطوری که بارها گفته ام باعث شده که من بزرگ شدن کودکانم را نبینم.

 
جناب دکتر چند فرزند دارید؟ اگر ممکن است اسامی آنها را اعلام کنید تا همشهری های کرمانی با فرزندان بزرگترین محقق ایرانی ساکن در یک کشور اروپایی آشنا شوند و بفرمایید آیا آنها فعالیتهای شما را دنبال می کنند یا به کار دیگری مشغولند؟

 
من دو فرزند دارم؛ فرزند بزرگم که پسر هستند به نام (سام) است که از روی شاهنامه انتخاب کردم و فرزند دوم من که دختر می باشند به نام (اسپنو) هست که آن را هم از شاهنامه وام گرفتم و معنی اسپنو یعنی پاکدامن می باشد دخترم ازدواج کرده و فرزندی نیز دارد.

 
جناب خالقی تحقیقات شما در مورد شاهنامه از چه سالی شروع شده و فکر می کنید تابه کی ادامه خواهد داشت و آیا در موردی غیر از شاهنامه تحقیقی دارید و یا قصد آن را خواهید داشت که غیر از شاهنامه هم به موضوع دیگر بپردازید؟

 
تحقیقات من از شاهنامه از سال ۱۹۶۵ میلادی با نوشتن رساله دکتری خودم درباره زنان شاهنامه شروع شده و فکر می کنم تا آخر عمر هم ادامه خواهد داشت و اگر یک بار دیگر هم به دنیا بیایم دوباره همین کار را ادامه خواهم داد و الان بیش از نیم قرن یعنی پنجاه و پنج سال است که دارم این کار را انجام می دهم بله در موارد دیگر مقداری مقالات دارم در زمینه های تاریخ ایران که برای اسکلوپد ایرانی و دایره المعارف های دیگر نوشته و در مورد نظامی – ویس ورامین – ادب – مدینه فاضله و یک مقداری داستان نویسی و شعر هم دارم که برخی از مطالب نشر شده و بقیه را منتشر نکرده ام.

 
استاد خالقی مردم کرمان به شاهنامه و فردوسی بزرگ علاقه وافری دارند و در سال ۹۶ همزمان با برگزاری کنگره بزرگداشت فردوسی تندیس زیبایی از حکیم فردوسی توسط شهرداری و بنیاد و با کمک خیّر نیک اندیشی به نام عامری در میدانی ابتدای بلواری به نام فردوسی نصب گردید که زیبایی خاصی به شهر داده است و هم چنین در این شهر چند انجمن – شب شعر – هنرسرا به نام فردوسی در حال فعالیت است توصیه ای برای علاقه مندان دارید؟

 
برای همه این عزیزان آرزوی سلامتی و توفیق دارم و این خدمت ملی را ارج می نهم.

 
استاد چندی قبل به اتفاق مسئولان بنیاد خیریه فرزندان قدیربرای تهیه مستندی که مربوط به فرزندان یتیم می باشد برای بازدید از تاسیسات انجام شده این موسسه در شهر بم رفته بودم سری به کتابخانه مرکزی زدیم مسئول کتابخانه به من گفت قصد دارند کتابخانه ای به نام فردوسی تاسیس کنند و از من خواستند که از شما دعوت کنم برای افتتاح به آنجا بروید شما این پیشنهاد و دعوت را می پذیرید؟

 
اگر چنین کاری را انجام دهید اولا من خیلی خوشحالم و آرزوی توفیق برای آنها دارم ولی شما می دانید من وضعیت جسمانی ایده آلی ندارم ولی اگر حال جسمانی اجازه دهد با افتخار خواهم رفت و شرکت خواهم کرد و به خاطر تلاش آنها قدردان هستم.

 
به عنوان آخرین سوال: استاد آیا قصد اقامت در ایران را دارید و یا ترجیح می دهید این فعالیتها باز هم در خارج از کشور ادامه پیدا کند البته این سوال را چند نفر از من خواستند بپرسم:

 
شما می دانید که خانواده من در آلمان زندگی می کنند و مشغول فعالیت هستند و امکان حضورشان در ایران نیست. با همه علاقه ای که به وطنم دارم و آرزو دارم که در بین هموطنانم باشم اگر بیایم باید تنهایی بیایم و در این سن و سال و وضع جسمانی برایم مشکل خواهد بود.

 
استاد خالقی از اینکه دعوت مرا پذیرفتید و اجازه دادید وقت شما را بگیرم ازشما سپاسگزارم و برای شما آرزوی سلامتی و شادابی