صدای شاهنامه رساتر شده است/ گفتگو با خالق رادیو شاهنامه

گفتگو از روزنامه غصر مردم شیراز

باشگاه شاهنامه پژوهان _ گفتگو : بی شک شاهنامه، قله ای بلند در سپهر فرهنگ و اندیشه ایرانی است و از آنجاست که گردونه مهر فرهنگ ایران زمین جهان ایرانی را روشن می کند، شاهنامه بی شک در بردارنده حکمتی است که سهروردی به درستی آن را خمیره خسروانیان و برآمده از فلسفه ایران باستان می داند، بینشی که به انوار قدسی قرآن نیز آراسته و تبدیل به چراغی شده، پیش روی ما برای زندگی در افق نیکی و عدالت آن چنان که خود فردوسی چونان زیست: مبادا مرا پیشه جز راستی/که بیداد آرد همه کاستی.

علی گزبلند: جایگاه خرد نزد فردوسی و شاهنامه بسی سترگ و بلند مرتبه است بدین سبب شاهنامه را چنین آغاز می کند: به نام خداوند جان و خرد/ کزین برتر اندیشه برنگذرد.

فردوسی بدین سبب ما را به هم نشینی وگفتگو با خرد، می خواند که: خرد چشم جانست چون بنگری/ تو بی‌چشم شادان جهان نسپری.

بی شک شاهنامه، قله ای بلند در سپهر فرهنگ و اندیشه ایرانی است و از آنجاست که گردونه مهر فرهنگ ایران زمین جهان ایرانی را روشن می کند، شاهنامه بی شک در بردارنده حکمتی است که سهروردی به درستی آن را خمیره خسروانیان و برآمده از فلسفه ایران باستان می داند، بینشی که به انوار قدسی قرآن نیز آراسته و تبدیل به چراغی شده، پیش روی ما برای زندگی در افق نیکی و عدالت آن چنان که خود فردوسی چونان زیست: مبادا مرا پیشه جز راستی/که بیداد آرد همه کاستی.

در اندیشه فردوسی جایگاه خرد تا جایی بلند است که می گوید: خرد بهتر از هر چه ایزد بدادو از ما میخواهد که جز خرد را آموزگار قرار ندهیم؛ کسی کش خرد باشد آموزگار /نگه داردش گردش روزگار. اما شاهنامه بی شک خود نمونه کامل این خردگرایی است، از این روی، دوست و معلمی است بی بدیل.

کوروش جوادی پژوهنده ایست که تلاش دارد شاهنامه را به زندگی ما نزدیک کند، کارهای او نزد دوستداران شاهنامه بسیار گرامی و در شناشاندن شاهنامه بسیار کارا و مفید؛ از او برای گفتگو و معرفی بیشتر باشگاه شاهنامه پژوهان و رادیو اینترنتی شاهنامه دعوت کردم و ایشان نیز با لطف فراوان پذیرای ما شدند.

لطفا با معرفی خود و باشگاه شاهنامه پژوهان، بگویید چه شد که به تولید محتوا به شکل رادیو پادکستی شاهنامه اقدام کردید؟

از ۲۵ اردیبهشت ماه سال ۹۰ همزمان با روز بزرگداشت فردوسی نهادی با نام باشگاه شاهنامه پژوهان را با هدف گسترش شاهنامه؛ شاهنامه خوانی و پژوهشهای درپیوند با شاهنامه پایه گذاری کردم، اینکه بتوانم کنشی سودمند برای ترویج شاهنامه داشته باشم مدتها ذهن من را درگیر کرده بود. یکی از اهداف من در این کار این بود که ارتباط بین مردم و شاهنامه پژوهان را بیشتر کرده و نگاهی کاربردی تر و عینی تر به شاهنامه داشته باشم.

همچنین می خواستم اثر گذاری شاهنامه پژوهان در جامعه فرهنگی را افزایش دهم و برای شاهنامه و شاهنامه پژوهان رسانه ای فراگیر ایجاد کنم به همین دلیل نیز از همان ابتدا نخستین تارنما (سایت) باشگاه شاهنامه پژوهان آغاز به کار کرد که همچنان تنها و نخستین تارنما در زمینه شاهنامه وشاهنامه پژوهی است که تلاش دارد مقالات؛ رویدادها؛ گزارش و هر آنچه که در پیوند با شاهنامه باشد را پوشش دهد. باشگاه همچنین در این سال ها ۲ دوره جشنواره ملی عکس شاهنامه و یک دوره جشنواره شعر شاهنامه را برگزار کرده و در مراحل پایانی برگزاری نخستین جشنواره فیلم شاهنامه است.

برگزاری این جشنواره با این رویکرد انجام گرفت که ازدریچه های گوناگون به شاهنامه نگاه شود و به آن پرداخته شود. ما شاهنامه را جدا از عرصه پژوهش به عرصه عکس، فیلم و صدا آوردیم.

رادیوشاهنامه هم با توجه به همین رویکرد از سال ۹۸ با همکاری و همراهی بانو فرانک خسروی آغاز به کار کرد که همزمان با ۲۵ اردیبهشت بیستمین بخش آن منتشر می شود. اکنون شاهنامه و شاهنامه دوستان سه جشنواره؛ یک رادیو و یک تارنمای فراگیر برای شاهنامه دارند. به نوعی صدای شاهنامه بلندتر شده و تصویر آن با وضوح بیشتری دیده می شود. درباره رادیو شاهنامه به نیاز زمانه پاسخ گفتیم. شاهنامه نیاز به یک رادیو داشت و باید می توانستیم از راه صدا وارد گسترش شاهنامه شویم. ما به این نیاز پاسخ گفتیم.

چرا پرداختن به فردوسی و شاهنامه تا این اندازه در درک فرهنگی ایرانی با اهمیت است؟

بسیاری از بزرگان به این پرسش پاسخ داده اند. خیلی کوتاه باید بگویم شاهنامه ستون ملیت، فرهنگ و زبان ما است. برای پاسداری از فرهنگ ایران، زبان پارسی، حفظ هویت و ملیت ایرانی به شاهنامه نیازمندیم.

شاهنامه همچنین در چایگاهی است که به ما دست برتر را در هژمونی فرهنگی در میان کشورهای منطقه می دهد یعنی در ارتباط با گسترش فرهنگمان و حضورمان در گستره ایران بزرگ فرهنگی و دیگر کشورهای منطقه شاهنامه در کنار زبان پارسی و دیگر موارد هژمونی ما را افزایش می دهد.

به همان دلیل که پاسداری از تمامیت ارضی برایمان مهم است پاسداریاز شاهنامه هم مهم است و این دو از یکدیگر جدا نیستند، ملت ایران و زبان پارسی از شاهنامه نیرو و جانی دوباره گرفته اند پس پاسداری از آن و کوشش در راه گسترش آن به منزله خردمندی و دوراندیشی است.

شاهنامه به عنوان بزرگ حماسه ایرانی اگر چه از نویسنده جداست اما بی فروسی هم ان آشنای همیشگی نیست، پیوند سه گانه و عمیق شاهنامه، فردوسی و ایران چگونه پدید آمد.

شاهنامه ایران و فردوسی آنچنان پیوندی با یکدیگر دارند که نمی توان یکی از آنها را بدون دیگری پنداشت. شاهنامه ایران است و ایران شاهنامه. پس هر چقدر شاهنامه در میان ملت ایران گسترش یابد ایرانیت و باورمندی ملی تقویت می شود و میهن دوستی و ایران دوستی رشد می کند.

تا کنون ۱۹ بخش از رادیو شاهنامه منتشر شده است ضمن معرفی مضامین اصلی بخش های بگویید تا چه حد فکر می کنید به هدفی که برای هر بخش دست یافته اید؟

رادیو شاهنامه آوای رسای دوستداران شاهنامه و زبان پارسی است. شاهنامه به رسانه ای شنیداری نیاز داشت، همه دوست داریم تا بتوانیم مفاهیمی را که دوست داریم جدا از کتاب و تصویر از راه صدا هم بشنویم.

رادیو شاهنامه رسانه ای برای شاهنامه؛ شاهنامه پژوهان و همه دوستداران شاهنامه و زبان پارسی است. من و بانو فرانک خسروی، گوینده ای توانمند که شیرازی هم هستند واز آوایشان در رادیو شاهنامه بهره می بریم و در تمامی مراحل کنار رادیو شاهنامه هستند تلاش داریم تا هر برنامه بهتر از پیش باشیم و درباره شاهنامه اطلاعات مفیدتری به شنوندگان بدهیم. از معرفی کتاب، تا سخنرانی های شاهنامه پژوهان؛ نمایشنامه خوانی؛ رویدادهای درپیوند با شاهنامه، معرفی زنان شاهنامه، سروده های درپیوند با شاهنامه و گفتگو با استادان و شاهنامه پژوهان و موسیقی از بخش های گوناگون رادیو شاهنامه است. همچنین در رادیو شاهنامه از آغاز شاهنامه تا پایان آن را خواهیم خواند.

از دیگر بخش های رادیو شاهنامه نقالی شاهنامه است تا کنون بسیاری از نقالان با رادیو شاهنامه همکاری داشته اند و نقالی از بخش های همیشگی رادیو شاهنامه خواهد بود. از نگاه فنی نیز ما بالاترین کیفیت را ارائه داده ایم، گوینده ای توانمند و خوش صدا در کنار تمام ویژگی های استاندارد یک رسانه شنیداری را برای شاهنامه گردآورده ایم.

تلاش کردیم هربخش جدا از محتوا در زمینه فنی هم حرفی برای گفتن داشته باشد، ما به هر بخش به عنوان یک اثر هنری نگاه کردیم و تلاش داشتیم شنوندگان جدا از پیوند با محتوای آن از نظر حسی نیز با آن رابطه برقرار کنند.

دوست داریم جدا از کلمات در فواصل برنامه روح شاهنامه هم حس شود و در نهایت رادیو شاهنامه همواره حرکتی رو به جلو خواهد داشت و تلاش می کند هیچ بخشی از آن شبیه بخش دیگری نباشد.

امیدواریم برای ایران؛ شاهنامه و زبان پارسی بتوانیم سودمند باشیم و گامی بنیادین برداریم. فکر میکنم آرام آرام به اهدافی که برای خود درنظر گرفته این نزدیکتر می شویم.

عده ای از هم تباران ما در افغانستان، جغرافیای شاهنامه را با محدوده زندگی فردوسی از ایران کنونی جدا و با جغرافیای خراسان بزرگ یا آریانا هم سان دانسته اند، جواب شاهنامه به این پرسش چیست؟

درباره برادران و خواهران افغان و یا تاجیک من احساس خطری ندارم و ضرورتی نمی بینم تا به این نوع کارها واکنشی نشان دهیم، فکر می کنم اگر آنها نسبت به شاهنامه و جغرافیای آن سخنی به میان آورند صرفنظر از درستی و یا نادرستی آن نشانه آن است که آگاه یا ناآگاه در پی ایرانند، شاهنامه ایران را فریاد می زند، شاهنامه اثری است که نمی توان با هیچ قدرتی آن را از ایران جدا کرد اما می تواند سبب پیوستگی ما با آنها باشد افغانها و تاجیک ها و دیگر مردم ایران بزرگ فرهنگی از ما و از شاهنامه هستند، در نهایت ما به آنها یا آنها به ما خواهند پیوست، همه می دانیم از ایرانیم و در یک کشتی نشسته ایم و نسبت به شاهنامه و زبان پارسی مسئولیت داریم.

بهتر است سخنان آنها پیرامون شاهنامه را از مهر آنها به شاهنامه بدانیم و بهتر است به هر سختی واکنش نشان ندهیم اما خوب است در پی کنش و همدلی بر بستر شاهنامه و زبان پارسی میان یکدیگر باشیم، کسی فردوسی و شاهنامه را نمی تواند از ایران جدا کند و یا آن را تحریف کند از این بابت باید خیالمان راحت باشد.

این روزها با بی توجهی به شاهنامه و شخص فردوسی به عنوان نماد میهن دوستی ایرانیان روبرو هستیم، جواب خود فردوسی به این ایران ستیزی و فرهنگ گریزی چیست؟

من باور دارم امروزه شاهنامه خوانی و شاهنامه دوستی به گفتمانی غالب و فراگیر تبدیل شده است. آن خیزش فرهنگی که استاد میرجلال الدین کزازی از آن یاد می کند دقیقا اشاره به همین مورد دارد، در هیچ دوره ای این تعداد کودک و نوجوان شاهنامه خوان نمی دیدیم، هر سو را که می نگریم افرادی به عنوان شاهنامه خوان و یا کنشگرانی در فضای مجازی و … حضور دارند.

پاک کردن اشعار شاهنامه مربوط به سالها پیش حدودا سال نود است من باور دارم این اتفاق از سوتفاهمی ناشی شده است و پس از آن دیوارنگاره های تازه ای جایگزین شدند و در شهر مشهد و در طوس سال گذشته از ۲ تندیس رستم نیز رونمایی شد، همچنین محوطه آرامگاه وسعت بیشتری داده شده و از جلوخان آن هم رونمایی شده است، درست است که تخریب و یا جابجایی تندیس و یا پاک کردن اشعار هم اتفاق افتاده است که نمونه آن در شهر سلماس بود اما با خواست مردمی و حساسیت مقامات مسئول این تندیس هم بازگشت، درباره تندیس فردوسی در شهر قزوین هم مشخص شد که پایه آن تخریب شده و خود تندیس سالم است اما نباید چنین رفتارهایی را شاهد باشیم.

فردوسی و شاهنامه جایگاهی بی مانند در ملیت و فرهنگ ما دارند و توهین به فردوسی و شاهنامه توهین به هر فرد ایرانی است، من باور دارم که مردم و مسئولان به طور کل برای پاسداری از شاهنامه به همگرایی رسیده اند؛ بخشی از این همگرایی از ضرورت این کار ناشی می شود یعنی ما برای نجات خود هم که شده به شاهنامه نیازمدیم و در این تردیدی نیست. ضمن اینکه دیگر مانند روز روشن است که فردوسی و شاهنامه را نه حذف نه تخریب نه کمرنگ می توان کرد، این کار به پنهان کردن خورشید شباهت دارد، شاهنامه امروز از ما زنده تر است و بیش از ما در کوی و برزن حضور دارد. دقیقا در جشنواره عکس شاهنامه عکاسان در خیابان ها و شهرها در پی نشانه هایی از فردوسی و شاهنامه رفتند و بسیاری دیدند که چه میزان حضور فردوسی در زندگی امروز ما پر رنگ و برجسته است.

در یاد روز فردوسی مغز سخن فردوسی و شاهنامه برای ایرانی امروز چیست و پیام فردوسی برای ایران امروز چیست؟

از شاهنامه بسیار می توان آموخت و پیام فردوسی و شاهنامه برای امروز و همیشه می تواند خردمندی، نیکی، بی آزاری، سودمندی، راستی و میهن دوستی باشد. همه ما در هر کاری به شاهنامه نیازمندیم، در کشورداری، رفتار درست با دشمن، ادب، وفاداری، راستی و عشق شاهنامه می تواند راهنمای خوبی باشد، اخلاق و راه و رسم درست زندگی که همه ما به آن نیازمندیم در شاهنامه به خوبی مشاهده می شود و می تواند برای ایرانی امروز هم مفید و سودمند باشد.

در پایان اگر حرفی در این زمینه از قلم افتاده لطفا به آن اشاره کنید؟

به نیکی گرای و میازار کس /ره رستگاری همین است و بس