تهمتن صفوی / محمود فاضلی بیرجندی

باشگاه شاهنامه پژوهان _ یاداشت (محمود فاضلی بیرجندی): شاهنامه اقیانوسی است بی‌نیاز از وصف. در این هزار ساله بسی منظومه‌ها به تقلید از آن سروده شده، اما هنوز شاعری حتی نزدیک به بلندای قامت دانش و بینش فردوسی هم دیده نشده است.

تازگی کتابی چاپ شده با عنوان «تهمتن‌نامه» و مشتمل است بر سه منظومه. نخستین با همین عنوان مذکور. آن دو دیگر عنوان «زال و مقاتل دیو» و «کوه دماوند» دارد. مصحح، این سه منظومه را مربوط به دوره صفوی دانسته است.

درباره رستمی که در «تهمتن‌‌نامه» دیدم باید بگویم که او پهلوانی صفوی است. رستم شاهنامه با آن همه فضیلت‌ها، در تهمتن‌نامه فقط مردی زورمند است؛ عاری از شایستگی که شاید بتوان او را در معرکه‌های پهلوانان کنار خیابان دید. محیط سترون فرهنگی و اجتماعی صفوی در تهمتن نامه هویداست و از این بابت باید گفت که این منظومه لابد مربوط به برهه متاخر دوره صفوی بوده که آثار صفوی‌گری، خوب در فکر شاعر رسوب کرده است.

من این کتاب را با شوقی که به مطالعه بیشتر در باره شاهنامه و جهان‌نگری فردوسی دارم خریدم و خواندم، اما تهمتنی که در این‌جا یافتم جز زور چیزی ندارد. وقتی ایرانیگری خشکیده باشد راه و رسم پهلوانی هم به زورمندی محدود می‌شود. رستم صفویان، رستمی نیست که دل و جان ایرانی ما را شاداب کند.

آن دو منظومهٔ دیگر در این کتاب هم داستان‌هایی از زورمندی است، که در محیط‌های تخیلی روایت شده و مثلا «امیرارسلان نامدار» را تداعی می‌کند. حتی منظومهٔ «کوه دماوند» هم که سرودهٔ «دماوندیه» استاد محمد تقی بهار را در نظرم آورد جان و جهان دماوندیه را ندارد.

آنچه می‌ماند دریغی است بر فکر و کلامی چندان فقیر که نتوانسته گامی از ستایش و والایش زور بدنی فراتر نهد.