ابوالفضل خطیبی : فردوسی‌ هیچ‌گاه به دربار محمود غزنوی نرفت

باشگاه شاهنامه پژوهان _ گروه خبر : سپاس شب چله به همراه رونمایی از کتاب آیا فردوسی محمود غزنوی را هجو گفت ؟ نوشته ابوالفضل خطیبی برگزار شد . به گزارش امرداد چهارمین برنامه از سلسله برنامه‌های‌فرهنگی و هنری «سپاس»، که از سوی باشگاه شاهنامه‌پژوهان و موزه‌ی فرش استاد رسام عرب‌زاده، به گونه‌ی ماهانه برگزار می شود، به سپاس‌داری از آیین کهن شب چله ویژه شد.

سپاس از آیین شب چله، با رونمایی از کتاب «آیا فردوسی محمود غزنوی را هجو گفت» نوشته‌ی ابوالفضل خطیبی، که به تازگی از سوی نشر «پردیس دانش» به بازار کتاب آمده است همراه بود.

ابوالفضل خطیبی، هموند هیات علمی دانشگاه، شاهنامه‌پژوه و نویسنده‌ی کتاب «آیا فردوسی محمود غزنوی را هجو گفت؟» با اشاره به این‌که این کتاب بخشی از پایان‌نامه دکتری‌ام است که سال‌ها ذهن مرا درگیر کرده بود، درباره‌ی پیش‌گفتار این کتاب گفت: هجونامه قطعه‌ای نسبت داده شده به فردوسی است که گفته شده در هجو سلطان محمود غزنوی سروده شده است این بیت‌ها در دیباچه‌ی شاهنامه در بیان زندگی فردوسی و در بخش ارتباط وی با سطان محمود غزنوی، یا در پایان شاهنامه آمده است.. وی یاد‌آور شد که به باور من، حضور فردوسی در دربار محمود غزنوی از افسانه‌های در پیوند با زندگی این سراینده‌ی بزرگ است چرا که فردوسی هیچ‌گاه به دربار غزنه و محمود غزنوی نرفت و از دید تاریخی هم هیچ نشانه‌ای از این رخداد وجود ندارد. از سویی فردوسی از میان بسیاری از سرایندگان تنها سراینده‌ای است که «به‌گویی» باور داشته و هرگز پرده‌دری نکرده است. و در سراسر شاهنامه وارون اخلاق و عفت کلام چیزی نیامده است. او ادامه داد:. برخی پژوهش‌گران هجونامه را سروده‌ی فردوسی دانسته‌اند و برخی دیگر نه و برخی، راه میانه را پیش گرفته و بخش‌هایی از آن را سروده فردوسی و بخش‌های دیگر را سروده دیگران دانسته‌اند.

خطیبی یادآور شد: در این کتاب، نخست به بررسی هجونامه در نسخه‌های گوناگون شاهنامه از کهن‌ترین نسخه‌ها تا نسخه‌های تازه‌تر پرداخته شده که از آن میان ۲۵ نسخه شاهنامه برگزیده و بر اساس آن‌ها تحریرهای متفاوت هجونامه، هم از دید زمانی و هم از دید محتوایی در سه تحریر طبقه‌بندی شده است. سپس بر پایه‌ی تحریرهای گوناگون، بررسی تحلیلی هجونامه انجام شده است.

خطیبی هم‌چنین افزود: رویدادهای در پیوند با هجونامه، مانند بخش‌های دیگر زندگی سراینده‌ی پرآوازه ایران، چنان در هاله‌ای از افسانه‌ها فروپیچیده شده است که به دشواری می‌توان راستی‌های تاریخی را از لابه‌لای این افسانه‌ها بیرون کشید، از این رو پژوهش‌گر در بررسی این رویداد، گویی در سرزمین مه‌آلودی گام برمی‌دارد و هر لحظه بیم آن می‌رود که به دامان خیالات خود فروغلطد. مهم‌ترین پرسشی که رو به روی پژوهش‌گر قرار می‌گیرد، این است که آیا هجونامه به راستی سروده فردوسی است؟ هجونامه از موضوعات بحث‌انگیز میان پژوهندگان شاهنامه بوده و هست. تا آنجا که برخی چون قزوینی و تقی‌زاده بر این باورند که اصل هجونامه را فردوسی خود سروده است. از سویی پژوهندگان دیگری چون ملک الشعراء بهار، مجتبی مینوی، دبیرسیاقی، احمد آتش و شاپور شهبازی بر آن هستند که هجونامه جعلی است و فردوسی آن را نسروده است.

این پژوهش‌گر و شاهنامه‌پژوه در پایان سخنان خود عنوان کرد که در کتاب «آیا فردوسی سلطان محمود غزنوی را هجو گفت؟» پس از معرفی هجونامه و پیشینه‌ی آن، دیدگاه پژوهندگان شاهنامه درباره‌ی این هجویات و پس از آن، بررسی انتقادی این نظریات آمده است و در پایان فصل با توجه به نکات بررسی شده، به این نتیجه‌گیری می‌رسیم که قطعه هجونامه نمی‌تواند سروده فردوسی باشد.

در بخش دیگری از برنامه بانو هما ارژنگی در سخنانی از پیشینه‌ی شب چله و نمادهای آن یاد کرد.

چکامه‌خوانی هما ارژنگی، شاهنامه‌خوانی محلی کیخسرو دهقان، نقالی سارا عباسپور، شاهنامه خوانی دو زبانه دو نوجوان هنرمند مهدیس و مهبد کرمی پور و اجرای موسیقی( چنگ و فلوت‌نوازی) گروه مهرنوا به سرپرستی نازلی بخشایش از دیگر بخش‌های این برنامه بود.

گفتنی است از سوی خانواده استاد رسام ارژنگی برای نخستین بار در این برنامه اعلام شد که از سال آینده، جایزه‌ی هنری استاد «رسام ارژنگی» برای پاسداشت نام و راه این هنرمند برجسته هرسال به شکل سردیس، به کتاب، پژوهش و یا اثر هنری که به بالندگی فرهنگ و هنر ایران یاری رسانده باشد پیشکش می‌شود.

سپاس «شب چله» یکشنبه ۲۸ آذرماه ۱۳۹۵ خورشیدی ، با باشندگی شماری از دوستداران‌آیین‌های کهن ایرانی، در موزه‌ی فرش استاد رسام عرب‌زاده برگزار شد.