بازبینی کلی
اگر یک مرتبه سمت شاهنامه رفته باشید یا اگر تنها خاطرات دوران مدرسه را در ذهن داشته با خودتان میگویید که شاهنامه خواندن کار راحتی نیست وگرنه هرکسی دوست دارد یک بار هم که شده در طول عمرش کاخ بلند حکیم فردوسی را که از نظم پی افکنده بخواند و در هزارتوی آن سیر و سیاحت کند.
شاهنامه خواندن کار راحتی نیست، قبول دارم. بنای رفیعی که به زبان فارسی سروده شده و کلمات دشوار و کهن فارسی بهکار رفته شده در ساختمان این اثر، خواندن آن را کار دشوار و سختی میکند. برای همین اغلب یا از خیر خواندن آن میگذرند یا اگر کنجکاوی خواندن این کتاب دست از سرشان بر ندارد دست و پا شکسته سراغ این کتاب میروند. البته باید یادآوری کنم که خواندن این کتاب به مرور مانوس و روان میشود زیرا خواننده هرچه پیش میرود با کلمات و واژگان انس میگیرد و معنای بسیاری را درک میکند و از سختی ابتدایی دور میشود.
شرحها و واژهنامههای بسیاری نوشته شدهاند تا شیفتگان این بنای عظیم زبان فارسی را در مسیر رسیدن به آن یاری کنند، حتی برخی از این نیز فراتر رفته و شاهنامه را به نثر در آورده تا دایره مخاطبان این کتاب را گستردهتر کنند و حتی نسلهای تازهتر و کم سن و سالتر را با آن مرتبط کنند. برای همین هرکس به قدر وسع و توانی که داشته تلاش کرده تا راهی برای رسیدن به این بنای عظیم و کاخ رفیع زبان فارسی باز کند تا جویندگان بیشتری به سرسرای آن راه یابند.
هرچند ایرادی که شاید به برخی شروح و تفاسیر وارد کرد این است که برخی مخاطبان فرضی خود را گروهی از نخبگان و شاهنامهپژوهان و افرادی که دارای سطحی از دانش ادبی هستند در نظر گرفتهاند، به همین خاطر دایره مخاطبان آثارشان محدود و تنگ شدهاست. در واقع برخی از همین شروح و تفاسیر برای مخاطبان علاقهمند به خواندن شاهنامه خودشان نیازمند یک شرح و تفسیر و واژهنامه کمکی هستند تا مخاطبی که دانش ادبی زیادی ندارد بتواند از آنها استفاده کند و این در واقع یک مرحله دورتر شدن مخاطب از متن اصلی است، متنی که قرار بود به مخاطب کمک کند او به مقصد نزدیکتر شود او را یک مرحله نیز دورتر میکند.
مهری بهفر، یکی از کسانی است که با ممارست و تلاش بسیار طی این سالها دست به شرح و تصحیح انتقادی بیت به بیت شاهنامه فردوسی با کمک نسخههای موجود زده و اثری بزرگ را برای علاقهمندان به زبان فارسی و شاهنامه حکیم توس فراهم آورده است. اثری بزرگ که از بزرگی شاهنامه بزرگی یافته ولی بهفر با تلاش و پیگیری بسیار توانسته اثری را برای همه گروههای سنی و ردههای علمی ایجاد کند تا کلیدی باشد برای ورود به بنای عظیم حکیم ابوالقاسم فردوسی. او در تصحیح و شرح بیت به بیتی که از شاهنامه انجام داده و در مقدمه مفصلی که برای کارش نوشته تا راهنمایی برای مخاطب باشد، نحوه استفاده گروههای مختلف را شرح داده و هرکس با یک مرور مقدمه و حتی بدون مرور آن نیز میتواند از این کتاب ارزشمند استفاده کند تا پا به دنیای شاهنامه بگذارد.
او در کتابش اختلاف میان تصحیحهای گوناگون را از ضبط ابیات آورده و در ادامه واژگان دشوار را معنا کرده و درباره ریشه آنها حرف زده و اگر لازم بوده شرحی از تاریخچه واژه برای مخاطب آوردهاست. در ادامه بهخصوص در ابتدای داستانها که شخصیت تازهای به قصه وارد میشود پیشینه و سابقه آن شخصیت را شرح میدهد و وصف دقیقی به قدری که مخاطب بداند این اسم و شخصیت ریشه در کجا دارد، ارائه میکند. در پایان نیز شرح و معنای بیت را میآورد و از اینرو برخی که لازم نمیدانند ریشهیابی واژگان یا اطلاعات تاریخی را بخوانند میتوانند مستقیم سراغ شرح بیت بروند و ماجرای شاهنامه را دنبال کنند. تاکنون پنج دفتر از این کتاب به همت نشر نو منتشر شده که میتواند راهنمایی علاقهمندان به دنیای فردوسی و شاهنامه او باشد. تصحیح انتقادی بهفر برای کسانی که تا امروز راهی برای فردوسیخوانی نداشتند گزینه مناسبی است که از این طریق بتوانند با شاهنامه مانوس شوند، کتابی که باید آن را بهعنوان اثری مهم در این روزگار تلقی کرد زیرا راه و رسم زیستن و اداره جامعه را با زبان داستان به مخاطبان خود نشان میدهد.
یادداشتی از حسام ابنوس در روزنامه جام جم
این کتاب را می توانید از فروشگاه باشگاه شاهنامه پژوهان تهیه کنید