نشست تحلیلی بر بازتاب اسطوره در آثار بهرام بیضایی برگزار شد

باشگاه شاهنامه پژوهان _ گزارش(فاطمه محمدزاده) : نشست تحلیلی بر بازتاب اسطوره در آثار بهرام بیضایی برگزار شد. نشست تحلیلی بر بازتاب اسطوره در آثار بهرام بیضایی از سلسله نشست‌ها‌ی ادبیات و هنر، ساعت ۴ تا ۶ بعد از ظهر روز شنبه، پنجم اسفندماه ۱۳۹۶ در تالار کتابخانه قطب علمی فردوسی و شاهنامه برگزار شد. به گزارش باشگاه شاهنامه پژوهان در این نشست که دکتر فاطمه ماهوان، مدیر جلسات ادبیات و هنر، دکتر مهدخت پورخالقی چترودی، دانشجویان و علاقه مندان زبان و ادب فارسی حضور داشتند، امیرحسین عبادی، نویسنده و کارگردان درباره شیوه اسطوره پردازی در آثار بهرام بیضایی سخن گفت.

** اسطوره، مادرزاد نیست

عبادی با طرح چیستی و چرایی اسطوره ها به این نکته اشاره کرد که بیضایی مخالف هرگونه اسطوره مادرزاد یا قهرمان مادرزاد است. در آثار بیضایی اسطوره ها در اثر یک کنش و واکنش تبدیل به اسطوره می شوند. مثلا ضحاک نمی خواهد تبدیل به دیو شود؛ اما می شود. یا اینکه آرش یک چوپان است و سپس به یک قهرمان تبدیل می شود.

** قهرمان جمعی

عبادی در ادامه سخنان خود به اسطوره آرش اشاره کرد و اظهار داشت که آرش در آثار بیضایی قهرمانی است که از مرحله چوپانی به قهرمانی رسیده است. او چوپان است و با طبیعت انس دارد. او از مهر سرشار است اما از خرد نه. بنابراین بیضایی شخصیت کشواد را که نماینده خرد است با او همراه می کند. کشواد همه چیزهایی که لازم است، به آرش می گوید. دیالوگ ها و پندهای کشواد، عامل انتقال خرد به آرش است.
اینکه چگونه یک چوپان به اسطوره تبدیل می شود، این اندیشه را در ما به وجود می آورد که آیا ما باید یک قهرمان داشته باشیم یا یک قهرمان جمعی.

** اسطوره های خاکستری

عبادی اسطوره های بیضایی را اسطوره هایی خاکستری عنوان کرد که خیر مطلق و شر مطلق نیستند. آنها خاکستری هستند و متمایل به روشنی. وی در ادامه از اسطوره آژی دهاک در یکی از آثار بیضایی با همین عنوان سخن گفت و اینکه ضحاک یک ستوربان بوده و آنچه او را به دیو تبدیل کرده، کینه ورزی اوست. به این ترتیب، داشتن مهر، آرش را که چوپان است به قهرمان تبدیل می کند و کینه ورزی، ضحاک را به دیو.

** اسطوره های به روز

عبادی سپس به این نکته پرداخت که بیضایی اسطوره ها را به شکلی امروزی ارائه می کند. چنانکه دربردارنده نیاز مردم امروز باشد.
وی ادامه داد که برخی از اسطوره ها در آثار بیضایی حتی به مسخره گرفته شده است. مثلا در مرگ یزدگرد، پادشاه که اسطوره ای مقدس است، در مقابل رعیت خود این قداست را از دست می دهد و به او نیازمند می شود.

** اسطوره های تغییرناپذیر

عبادی پس از بحث درباره اسطوره های مختلف در آثار بیضایی این نتیجه را ارائه داد که اسطوره ها تغییر نمی کنند؛ فقط به شکل های مختلف ارائه می شوند. وی اظهار داشت که آرش در پایان داستان بیضایی نیز تیر را پرتاب می کند و به قهرمان تبدیل می شود.

** الگوی سفر قهرمان

دکتر مهدخت پورخالقی چترودی نیز پس از توضیح درباره اسطوره آرش، او را مصداق الگوی سفر قهرمان عنوان کرد که از چوپانی به قهرمانی رسیده است.
وی همچنین ادامه داد که خوانش یک متن می تواند برداشت های متفاوتی را ایجاد کند. البته باید به نمادها، اهداف نویسنده، محیط جغرافیایی و همه مسائل برون متنی توجه داشت، پس از آن نیز نکته مهم، ادبیت متن است و در نهایت می توان برداشت های متعددی از یک متن داشت.
دکتر پورخالقی اظهار داشت که برداشت ها از یک متن ادبی با یک فیلم متفاوت است؛ چراکه کارگردان یک فیلم نیز در داستان دخالت هایی می کند که برداشت مخاطب را تغییر می دهد.

** اسطوره بیداری

در پایان این نشست، عبادی اظهار کرد که اسطوره در آثار بیضایی، برای بیدار کردن مردمی است که در خواب هستند. مردمی که نیاز به تلنگری برای بیداری دارند. همچنین شکسته شدن چیزهایی که در ذهن مردم به بت تبدیل شده است. مثل اسطوره پادشاه در ذهن آسیابان.