معرفی دو پایان نامه با موضوع اخلاق در شاهنامه

استاد ابوالقاسم فردوسی (۳۲۹- ۴۱۱ یا ۴۱۶ هـ)، بزرگترین شاعر حماسه سرای ایران، بلکه جهان که در نظم داستان‌ها و اساتیر باستانی و قصص و روایات قهرمانی و تاریخی ایران با نبوغ و استعداد خدادادی سخن را به آسمان علیین برد و در عذوبت به ماه معین رسانید (چهار مقاله، ص ۴۷)- در فن خویش بزرگ آیتی است که نام او همواره با احترام زینت بخش تاریخ ادب و فرهنگ کشور ایران خواهد بود. منظومه حماسی بی‌نظیر او- که شامل داستان‌ها و اساطیر ملی و وقایع تاریخی از آغاز تمدن نژاد ایرانی تا انقراض سلسله ساسانی است (دکتر صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ج ۱، ص ۴۸۹) – علاوه بر محسنات و فواید بی‌شمار ادبی و تاریخی و همچنین اهمیت فراوان، از لحاظ اشتمال بر بخش اعظم آداب و رسوم و سنن و عقاید دیرینه یعنی فرهنگ کهن و جاودان مردم این سامان در قرون و اعصار گذشته، متضمن بسیاری از مطالب آموزنده و عبرت‌آموز اخلاقی و اجتماعی و مذهبی و دیگر مباحث انسانی است که بر ارزش معنوی آن افزوده و آن را، بیش از حد معمول، مقبول طبع مردم صاحب نظر نموده، تا آنجا که می‌توان قسمت‌هایی از آن را آیینه‌ی عبرت و گنجینه پند و حکمت دانست و خواندن آن را برای تهذیب اخلاق و تشحیذ اذهان و تنبیه و بیداری همه طبقات مردم، خاصه جوانان که از گردش روزگار و انقلاب احوال بی‌خبرند، لازم شمرد. این مطالب اخلاقی بر دو گونه است:

یکی پندها و حکمت‌های فراوانی که فردوسی به سائقه میل باطنی و ذوق فطری خویش، غالباً در آغاز و انجام حوادث و وقایع و بعد از پیروزی با شکست‌های پادشاهان و پهلوانان و انقراض سلسله‌ها که دگرگونی و تبدل اوضاع و احوال را در پی داشته، از سر عبرت و نصیحت به مناسبت و جای جای آورده و به متن اصلی شاهنامه افزوده،

و نوع دیگر اندرزها و وصایا و مواعظ و حکمی است که در نسخه شاهنامه منثور ابومنصوری و دیگر مآخذی که مورد استفاده وی قرار گرفته وجود داشته و از قول بعضی از پادشاهان و وزیران و موبدان و پهلوانان و دیگر بزرگان در تضاعیف بعضی از فصول و ابواب شاهنامه آمده است؛ مانند اندرزهای اردشیر به شاپور (ص ۶۱۱ خلاصه شاهنامه، فروغی) و اندرزهای هرمز به فرزند خود بهرام (ص ۶۱۵) و سخنان حکیمانه بوزرجمهر با انوشیروان و موبدان در هفت بزم (ص ۶۹۸) و پندنامه بوزرجمهر (ص ۷۱۴) و نظایر اینها که اگر چه از زبان دیگران است، لیکن گویی همه از دل فردوسی برآمده است.

نکته جالب توجه این است که مواعظ و مطالب حکمت‌آمیزی که در ضمن بعضی از فصول شاهنامه آمده و، به قول ارباب بصیرت دلبستگی به آنها منبعث از عقل و دانش گوینده خردمند آن است، گاه به حدی موضوع اصلی را تحت الشعاع قرار می‌دهد که خواننده تردید پیدا می‌کند که آیا مراد گوینده بیان اصول اخلاقی است یا ذکر حوادث تاریخی و اساطیر باستانی؟

مفاهیمی چون تشویق گشاده دستی ، عدالت ، آموختن دانش ، آزادگی ، غنیمت دانستن وقت و پایداری و نکوهش دروغ ، کژی و ناراستی وستم ، نکوهش غرور و رشک و حسد در ابیات شاهنامه به فراوانی یافت می شوند

از آنجا که به گمان من، جنبه اخلاقی شاهنامه کمتر مورد توجه قرار گرفته است بجاست که در پاره آغازین بخش ، به پایان نامه ها و پژوهش هایی که در مورد شاهنامه و فردوسی بزرگ صورت گرفته است ودر آن ها به مبحث اخلاق پرداخته شده توجه نشان دهیم وبه معرفی چند پژوهش در این زمینه بپردازیم ، هر چند پرداختن به این گوشه کوچک از شاهنامه فردوسی حتی ، مجالی دراز دامن می طلبد .

معرفی دو پایان نامه با موضوع اخلاق در شاهنامه :

۱ . عنوان و نام پدیدآور: بررسی آز و شخصیت‌های آزمند در شاهنامه

نگارنده مهدیه رحیمی‌نژاد ؛

استاد راهنما علی‌اکبر باقری‌ خلیلی ؛

استاد مشاور رضا ستاری

‏مقطع و رشته تحصیلی: (کارشناسی ارشد): زبان و ادبیات فارسی

‏مشخصات نشر : ساری، ۱۳۸۶

‏مشخصات ظاهری : ۲۲۳ ورق

‏دانشگاه مازندران. دانشکده علوم انسانی و اجتماعی

‏

چکیده : این پژوهش ضمن بررسی آز و آزمندی در متون اوستایی و پهلوی به مفاهیم و مضامین آن در شاهنامه پرداخته ونگرش فردوسی و مردم ایران را نسبت بدان نمایانده است و چون آز و آزمندی بر کنش های شخصیت های شاهنامه تأثیر مستقیم داشته و حتی گاه محور اصلی بعضی از داستان ها قرار گرفته کوشش شده است تا جنبه های آزمندانه ی این دسته از شخصیت ها تحلیل شود. این موضوعات در سه بخش مورد تحلیل قرار گرفته است بخش اول آز و آزمندی در شاهنامه ، بخش دوم شخصیت های آزمند در شاهنامه ، بخش سوم : محورهای آز در شاهنامه . محورهای آز با توجه به بسامد شخصیت های آزمند به ترتیب عبارتند از : قدرت، رشک (حسادت)، خوکامگی ، شهوت ، تنگ چشمی (خست) در بررسی محورهای آزمندی «آز قدرت» با میانگین ۱۵/۴۶ بیش ترین کاربرد را دارد و تنگ چشمی با ۸۴/۳ کم ترین کاربرد را ، از این رو طرح آز + قدرت به عنوان شاخص ترین محور آز با کلیت شاهنامه به عنوان یک اثر حماسی سازگاری کامل دارد و بر تمایل بستگان طبقات حاکم به قدرت طلبی پیامدهای ناگوار آز و نقش آن در شکل گیری داستان های شاهنامه دلالت دارد. قربانیان آز غالبا عزیزترین بستگان و خویشان آزمندند. شخصیت های آزمند فرجام خوبی ندارند و غالبا خود به گونه های مختلف قربانی این دیوستیهنده

می شوند. آز خرد را دور می سازد و آدمی را به کارهایی وا می دارد که نتیجه ی آن جز رنج و پشیمانی نیست .

۲ .عنوان و نام پدیدآور: اندیشه‌های اخلاقی در شاهنامه فردوسی

پژوهشگر ندیم اصغری ؛

استاد راهنما محمد علی گذشتی ؛

استاد مشاور محمد رضا راشد محصل

‏مقطع و رشته تحصیلی: ‏‫( کاشناسی ارشد ) : زبان و ادبیات فارسی.

‏مشخصات نشر : تهران.، ۱۳۸۱.

‏مشخصات ظاهری : ۱۰۰ ورق.

‏ دانشگاه آزاد اسلامی٬ واحد تهران مرکزی٬ دانشکده ادبیات و علوم انسانی.

‏چکیده : ‏‫هدف پژوهش آن است تا با گلگشتی در شاهنامه این باغستان اخلاقی٬ جلوه های اخلاق همراه با توضیحات و شاهد مثال و موارد دیگر بیان شود.

روش پژوهش : روش کتابخانه ای٬ با استفاده از آثار و تالیفات و تحقیقات اساتید بزرگ زبان و ادبیات فارسی

طرح پژوهش : طرح این پایان نامه براساس فصل بندی مضامین اخلاقی در دو قالب ستایش و نکوهش همراه با توضیحات و شاهد مثال و موارد دیگر تنظیم شده است.

نتیجه کلی : تمام تلاش در این تحقیق برای والاتر شدن اخلاق و اندیشه های اخلاقی در جامعه است. خصوصا به این علت که این مضامین از اشعار استاد بزرگ سخن پارسی حکیم ابوقاسم فردوسی گرفته و عنوان شده است.