جامعه شناسی مخاطبان شاملو و اخوان به روایت محمدرضاشفیعی کدکنی

اخـوانی‌ها بهترند یا شاملویی‌ها؟!

میترا فردوسی (روزنامه قانون )

باشگاه شاهنامه پژوهان _ گزارش : دکتر شفیعی کدکنی در کتاب «حالات و مقامات م.امید» بحث‌هایی در باب جامعه‌شناسی مخاطبان شاملو و اخوان ثالث مطرح کرده‌است که این روزها باعث ایجاد فضای بحث و مجادله در فضاهای ادبی واقعی و مجازی شده‌ است. این جامعه شناسی باعث‌شده طرفداران دو شاعر بحث‌های جدیدی مطرح کنند. از آن‌جا که این بحث توانایی جریان‌سازی‌ خاصی را در شعر و ادبیات دارد و هر دو شاعر از مهم‌ترین و تاثیرگذارترین شاعران سال‌های اخیر ایران هستند خلاصه‌ای از جامعه‌شناسی مخاطبان شاملو و اخوان را در زیر می‌آوریم تا فتح بابی باشد برای بحث‌های بعدی در همین‌جا.
جامعه در مورد شعر به اتفاق نظری نمی‌رسد
از مشروطیت به این سو معیارها دگرگون شده است. همیشه نوعی اختلاف سلیقه، درباره جایگاه شاعران، در میان اهلِ ادب و انجمن‌های ادبی وجود داشته است. اما این اختلاف‌ سلیقه به دلیل گرایش‌های فرهنگی و سیاسی و اجتماعی و طبقاتی، پس از مشروطیت، روز‌به‌روز بیشتر و بیشتر شده است. در مورد شاعرانی از طراز بهار و پروین و ایرج و شهریار یا اخوان و شاملو و سپهری و فروغ هرگز کسی نمی‌تواند جامعه را به اتفاق نظر نهایی برساند.

شاملو جهان‌وطنی؛ اخوان وطن‌گرا

من در اینجا به دو شاعر بزرگ عرصه شعرنو نظر دارم: اخوان و شاملو. طرفداران شعر اخوان بیشتر کسانی هستند که شعر فارسی و ادبیات کهن را به خوبی می‌شناسند. برعکس، طرفداران شاملو گروهی از شعرخوانان و شعردوستان‌اند که ارتباط چندانی با عرصه تاریخ ادب فارسی ندارند. استثناها را به یک سوی نهید. این صف‌آرایی تا بدانجاست که بعضی از طرفداران شعر اخوان، شاملو را اصلا شاعر نمی‌دانند. از چشم انداز دیگر، طرفداران اخوان را بیشتر کسانی تشکیل می‌دهند که نسبت به مسائل ملی ایران شیفتگی بسیار دارند ولی طرفداران شاملو چنین نیستند. باز هم استثنا ها را به یک سوی نهید. آنها اصولا یا از یک ایران گسترده و متمرکز خوش‌شان نمی آید و عملا به قومیت گرایی مایل اند یا «جهان وطنی» می‌اندیشند. خوشبینانه‌ترین نگاه این است که بگوییم : از مسئله «وطن» فارغ‌اند.
شعر شاملو دکور است
من سال‌ها و سال‌ها دقت کرده‌ام و به این نتیجه رسیده‌ام که شاملو در اندیشه روشنفکران ما تبدیل به نوعی سیمبول و رمز، در جهت ستیزه با کهنگی و سنت شده است. شخصی که اصلا کوچک‌ترین آشنایی و معرفتی به شعر ندارد، مقاله‌ای می‌نویسد درباره نمایشگاه نقاشی دوستش. بعد از این که مقاله را تمام کرد، می‌رود و مجموعه شعرهای شاملو را ورق می‌زند و سطری از آن را گاه نفهمیده برمی‌گزیند و بالای مقاله‌اش می‌گذارد، به عنوان یک «عنصر دکوراتیو» و به نشانه روشنفکر‌بودن. تا قبل از نوشتن مقاله کوچک‌ترین خبری از وجود چنان عبارتی نداشته است.

طرفداران اخوان کارشان بهتر است

حتی به لحاظ دو مقوله «کیفیت» و «کمیت» هم می توان درباره این دو گروه نظر داد. شماره «شاعران» طرفدار شاملو چند برابر شاعران طرفدار اخوان است یعنی طرفداران شاملو به لحاظِ «کمیّت» بسیارند زیرا در مسابقه تنیس بدون تور، همه کس برنده است و قهرمان اول. ولی طرفدارانِ اخوان «کیفیت» کارشان بهتر است. مرثیه هایی که پس از مرگ این دو شاعر گفته شد بهترین گواه این دعوی است.

صفحات ۲۲۶ تا ۲۳۴ از کتاب «حالات و مقامات م.امید» نوشته استاد محمدرضا شفیعی